“In het proces ligt de kern en identiteit van de leerling.” Paula

door | nov 10, 2022 | Interview

Paula is docent beeldende kunst en Kunst Algemeen aan het voortgezet onderwijs. Binnen haar beeldende kunst lessen ligt de nadruk vooral op het proces. In het kader van mijn onderzoek naar divergent denken in de kunstvakken aan het voortgezet onderwijs heb ik haar hierover gesproken.

Paula, kun je iets vertellen over hoe het procesgericht werken terugkomt in jouw lessen en opdrachten?
Ik merk dat ik heel weinig waarde hecht aan het eindproduct. Leerlingen doen dit zelf wel, waardoor het voor hen misschien niet altijd eerlijk voelt. Maar ik merk dat ik heel veel tijd kwijt ben aan het proces en dat ik leerlingen daarbij dwing om telkens die fase terug in te gaan om nieuwe dingen uit te proberen. De werken van mijn leerlingen blijven vaak heel conceptueel en ze komen daardoor niet altijd tot een eindwerk, wat ik helemaal niet erg vind. Ik vind het belangrijker dat dat proces goed zit en dat ze hun handschrift leren kennen.

Waarom vind je dat proces zoveel belangrijker dan het eindproduct?
Nou, omdat ik het belangrijk vind dat iedereen zich ontwikkelt en ontdekt waar zijn of haar talenten liggen, in plaats van dat iedereen bepaalde technieken leert en maar hetzelfde werkje leert maken. En dat leerlingen die zeggen dat ze het vak niet leuk vinden omdat ze niet kunnen tekenen of die een slecht handschrift hebben daarmee dus leren dat ook zij een plekje hebben binnen een bepaalde kunststijl.

Dat vinden leerlingen vaak lastig. Ik denk dat het een verschil is tussen mensen die naar klassieke kunst in een museum gaan en mensen die naar een abstract museum gaan. 

Als je een verbeelding ziet van Jozef en Maria, bij wijze van spreken, dan is het veel duidelijker waar je naar kijkt. Als je een abstract werk ziet dan moet je er meer moeite voor doen om het te snappen. Dat is een heel ander soort publiek, en de meeste leerlingen zijn niet dat publiek. Maar ik vind het daarom juist belangrijk om leerlingen te laten weten dat wat ze maken goed genoeg is en dat hun handschrift óók kunst zou kunnen zijn.

Zo heb ik een opdracht waarin ik leerlingen aan de hand van hun handschrift onderverdeel in kunststromingen en ze binnen die kunststroming iets moeten maken. De CoBrA leerlingen lachen zichzelf volledig uit omdat ze in eerste instantie niet begrijpen dat zij ook kunst aan het maken zijn. De Suprematisten denken in eerste instantie ook dat ze alleen maar wat vlakken hoeven te maken. Maar als ze er dan dieper onderzoek naar doen dan zien ze dat het een beeld niet zomaar wordt opgebouwd en dat bepaalde kleuren bij elkaar passen en dat composities op een bepaalde manier zijn opgebouwd. En dat is denk ik heel belangrijk dat leerlingen dat leren; dat ze altijd wel bij een kunststroming passen. En dat iedereen ergens zijn plekje heeft in de kunstgeschiedenis.
De focus ligt echt op het proces, omdat ik denk dat daar de kern ligt van het kind en zijn identiteit.

“De focus ligt echt op het proces, omdat ik denk dat daar de kern ligt van het kind en zijn identiteit.”

Ik merk zelf dat leerlingen vaak juist heel eindproduct gericht zijn. Hoe ga jij hiermee om in jouw lessen?
Ik probeer leerlingen altijd te laten inzien dat hun eerste idee niet per sé het beste idee is en dat als ze iets nog nooit hebben gemaakt het ze waarschijnlijk de eerste keer ook niet gaat lukken. Dat klinkt misschien heel hard, maar dat is wel zo. Als je voor het eerst een nieuwe formule bij wiskunde leert dan lukt het ook niet meteen de eerste keer om die goed toe te passen. Dus waarom zou jij wel meteen een Rembrandtiaans schilderij kunnen maken als je zoiets nog nooit eerder hebt geprobeerd?
Om iets te kunnen moet je gewoon oefenen. Ik geef leerlingen altijd mee dat het eerste idee nooit het beste idee is en zeg dat dat misschien in 1% van de gevallen wel zo is. En misschien horen zij wel bij die 1%, dat kan, maar daar kom je pas achter als je eerst ook nog andere schetsen hebt gemaakt en ideeën hebt bedacht. Als dan blijk dat het eerste idee het beste is dan kunnen ze mij daarvan proberen te overtuigen.
Die 1% heb ik overigens volledig uit mijn duim gezogen, maar het werkt wel.

 

Ik heb wel eens met een leerling gehad die al meteen vanaf het begin een idee had en dat wilde hij per sé gaan uitvoeren. Ik kreeg hem niet op andere gedachten. Uiteindelijk had hij een prima werk gemaakt, maar hij gaf zelf ook wel achteraf aan dat als hij eerst had geschetst en dingen had uitgeprobeerd hij een aantal dingen anders had gedaan en het waarschijnlijk een beter werk was geworden. Het fijne is dus dat hij dat zelf achteraf ook had gezien.

Ik vind het belangrijk om leerlingen van te voren te waarschuwen als ik vind dat iets geen goed idee is, en ook om dan op het beoordelingsformulier aan te wijzen waar ze punten mislopen. Dan is voor hun duidelijk wat er van hen verwacht wordt. En achteraf altijd reflecteren.

Wij hebben er op school best hard voor gewerkt om het zo ver te komen. Toen k hier net kwam lag de focus heel erg op technieken aanleren en te meesteren. Maar uiteindelijk zagen wij ook wel dat niemand er baat bij heeft om, bij wijze van spreken, de perfecte teddybeer te kunnen tekenen.

En welke doelen haal je nu dan wel die je toen misschien niet haalde?
Die eigen identiteit erin leggen. Dat leerlingen leren dat je keuzes kan maken die het beste bij je passen. Je kent dat beroemde stripje misschien wel van al die dieren die allemaal in de boom moeten klimmen, en daar staat dan ook een vis in een vissenkom tussen en een olifant. En bij de kunstvakken was het dus zo dat als je niet kon tekenen dat je dan dus ook geen voldoende kon halen voor het vak, en dat is gewoon niet eerlijk.
Nu leren ze hoe je moet samenwerken, hoe ze hun eigen identiteit erin kunnen leggen, eigen ideeën ontwikkelen. Ze leren een verhaal vertellen, een mening ergens over geven en dat iets niet per sé mooi hoeft te zijn om wel goed te zijn.
Eigenlijk de dingen die je moet leren om in de 21ste eeuw te overleven. Het is belangrijk dat leerlingen zelf stappen leren zetten, want als alles al is uitgestippeld voor ze dan leren ze maar bar weinig.

 

Denk jij dat de kunstvakken hierin anders zijn dan andere vakken?
Ik denk niet dat dat zou moeten zijn, maar ik vrees ergens wel dat dat zo is. Ik geef aan het begin van het schooljaar altijd zo’n praatje over die 21ste eeuwse vaardigheden en ik krijg van leerlingen wel terug dat het er niet in elke les zo aan toe gaat. Wat ik erg jammer vind. Want ik denk dat de focus nu vaak nog ligt op het aanleren van kennis, en niet genoeg op het kunnen toepassen van die kennis. Ik vind het worden van een goed mens belangrijker om te leren dan in perspectief kunnen tekenen of leren waar Zimbabwe ligt.

Ben jij dan ook minder gefocust op materiaalkennis?
Dat ligt wel een beetje aan de klassen die je lesgeeft. Ik geef geen eerste of tweedejaars meer les. In het derde jaar hebben ze die basis al wel en dan mogen ze bij mij kiezen wat ze willen gebruiken. En als een leerling niet kan kleien, laat die leerling dan in vredesnaam niet gaan kleien. Ik ga ze dat niet nog proberen aan te leren, daar is helemaal geen tijd voor in het derde jaar of de bovenbouw.

 

Ben je dan niet bang dat ze blijven hangen in wat ze al kennen en waar ze zich veilig bij voelen?
Ik maak dat altijd bespreekbaar. Als ik zie dat een leerling al voor de derde keer in 2D gaat werken met hetzelfde materiaal dan zeg ik daar wel iets van. Want als je maar hetzelfde blijft doen dan groei je niet en zal je dus geen hoger cijfer halen. Je kan een leerling daarbij vragen wat hij of zij nodig heeft om iets anders uit te proberen.
En soms dwing ik ze ook om 3D te werken voor een opdracht. Dan is de hele opdracht gewoon zo ingericht dat ze wel 3D moeten werken.

Wat zijn nou typische dingen waar jij tegenaan loopt omdat je zo procesgericht werkt?
Ik ben heel erg voor het flexibele onderwijs waarin de leerling zelf kan beslissen wat wel en niet goed voor ze is. Als een leerling voor een toets wil leren tijdens mijn les en het werk voor kunst dan thuis wil doen dan vind ik dat geen probleem. Ik denk dat dat te maken heeft met die individualiteit die ik zo belangrijk vind. Dat elke leerling er iets eigens van kan maken. Als een leerling aangeeft meer tijd nodig te hebben voor het project, dan maak ik ook een nieuwe afspraak met ze. Dat doe ik uiteraard niet bij iedereen, maar als een leerling daar zelf mee komt dan ben ik daar heel flexibel in. Ik buig regels waar dat nodig is en voor wie dat nodig heeft.

“Leerlingen moeten van kunst leren dat je gewoon aan mag kloten en niet hoeft te weten waar het naartoe leidt. Dat is eigenlijk gewoon een levensles.”

Voor jou ligt veel verantwoordelijkheid bij de leerling.
Ja, ik denk dat het gesprek daarin heel belangrijk is. Als een leerling aangeeft te willen groeien dan doe je daar je best voor. Je hebt altijd leerlingen die denken dat ze een onvoldoende zullen halen omdat ze niet kunnen tekenen. Maar ik zie het altijd als een schaal van 0 tot 100. Sommige leerlingen beginnen op 7, voor hen is er nog heel veel ruimte om te groeien. En je wordt beoordeeld op groei. Voor leerlingen die al op 70 beginnen is het veel moeilijker om hoger op die ladder te komen en groei te laten zien.

Heb jij nog specifieke manieren of trucjes waarmee jij dat proces begeleidt?
Ik heb niet echt specifieke trucjes. Wat denk ik wel helpt is dat als een leerling echt per sé aan het eindwerk wil beginnen dat je dan duidelijk maakt dat ze het toch nog steeds als een schets moeten beschouwen. Want dan kunnen ze altijd nog terug naar die onderzoeksfase. Ik laat leerlingen soms ook geen eindwerk maken, maar ze een compilatie van schetsen inleveren.

Leerlingen moeten van kunst leren dat je gewoon aan mag kloten en niet hoeft te weten waar het naartoe leidt. Dat is eigenlijk gewoon een levensles.

Ik zeg ook wel eens dat als een niet kunstdocent het niet snapt dan heb je het goed gedaan. En als hij/zij het mooi vindt dat heb je gefaald. Mijn eigen docent aan de kunstacademie zei altijd dat als mensen het boven hun bank willen hangen dan heb je gefaald. Als je in een museum wil hangen dan is het geen boven de bank kunst vaak.

Gerelateerde artikelen